पृथ्वीचे अंतरंग : उपोद्घात

अश्मयुगीन कालखंडापासून मानवाला हे अफाट विश्व, आजूबाजूचा निसर्ग ह्याबद्दल प्रचंड कुतूहल आणि आकर्षण आहे आणि ते आजही कायम आहे. अगदी लहान असल्यापासून सूर्य, चंद्र, मग पृथ्वी अशी आपल्याला ओळख करून दिली जाते, ह्यासंबंधी अधिक जाणून घ्यावं असं नेहमीच आपल्याला वाटतं. मग 'पृथ्वी गोल आहे'चा शोध कसा लागला, हे ही समजतं. पुढे कधीतरी भूकंप, त्या अनुषंगाने झालेलं नुकसान, ज्वालामुखी, त्सुनामी यांच्या बातम्या वाचनात येतात. क्वचित कुठेतरी हिमालयाच्या बदलत्या उंचीबद्दल काहीतरी उडत उडत कानावर येतं. तर कधी GPSसाठी तयार केलेल्या सॅटेलाईटचं यशस्वी प्रक्षेपण झाल्याचं वाचनात येतं. मध्येच glacier retrieving (हिमनद्या मागे हटणं) बद्दलच्या पोस्ट्स सोशल मीडियात फिरत असतात. काहीवेळा नवीन जीवाष्म सापडतं किंवा खनिज तेलाचे, मौल्यवान धातूचे साठे सापडतात. कधी तर चक्क एखादं बेट गायब होतं, तर एखादं नव्याने सापडतं. अशा अनेक अचाट गमतीजमती निसर्गात अव्याहतपणे घडत असतात.

कोयनेचा भूकंप, किल्लारीचा भूकंप हे आपल्याला जवळचे म्हणून आपल्या माध्यमांमध्ये जास्त चर्चिले गेलेले. आंतरराष्ट्रीय स्तरावर क्रॅकाटोआ (Krakatoa) पासून ते अगदी २०१५ नेपाळ ह्या मोठ्या भूकंपांविषयी वेळोवेळी लिहिलं गेलंय . भूकंपप्रवण क्षेत्रात राहणाऱ्यांना, आपत्ती व्यवस्थापनाचे धडे घेतल्यामुळे आणि प्रत्यक्ष आपत्तीला सामोरं गेल्यामुळे एक वेगळाच अनुभव मिळत असतो. एखादा भूकंप झाला की त्याचं केंद्र कुठे होतं, धक्के किती काळ जाणवले, रिश्टर स्केलवर त्याचं प्रमाण काय, हे सगळं वर्तमानपत्रात वाचायला मिळतं. ही सगळी आणि त्यासंबंधी इतर गणितं मांडून मोजमापं इतक्या पटकन कशी काय मिळतात , असा प्रश्नही तुम्हाला पडत असेल. ह्या आणि अशा अनेक महत्त्वाच्या प्रश्नांची उत्तर शोधण्यामागे विज्ञानाची एक शाखा कार्यरत असते. ही शाखा म्हणजेच 'Earth Science'.

आता ह्यात मान्सून, वातावरणातले बदल, महासागरातले प्रवाह, समुद्राचं बदलतं तापमान हे विषय येतात का, असा प्रश्न तुम्हाला पडला असेल . खरंतर हो, परंतु त्या विषयांचा आवाका प्रचंड मोठा असल्यामुळे आणि नजिकच्या भविष्यातील वातावरणाच्या अभ्यासाच्यादृष्टीने तयार केलेल्या प्रारूपांचा अभ्यास करताना, त्यातल्या निरीक्षणांमध्ये आणि मोजमापांमध्ये भूगर्भाच्या रचनेतील बदलांचा फारसा परिणाम होत नसल्यामुळे, फार क्वचित त्यांचा एकत्र अभ्यास केला जातो. पर्जन्यमान, हवामान ह्यासंबंधीचा म्हणजेच वातावरणाचा आणि जलावरणाचा अभ्यास 'Atmospheric and Oceanographic studies' अंतर्गत करतात.

ह्यामागचं दुसरं एक कारण म्हणजे कालावधी (Timescales). वातावरणातील बदलांचा अभ्यास करताना, 'एक वर्ष' हा काळ धरला तरी त्यात सगळे ऋतू येतात. पर्जन्यमान किंवा तपमान ह्याची चक्रं ही एक वर्षाच्या काळाची असतात असं आपण सर्वसाधारणपणे म्हणू शकतो. पण हेच जर भूकंप, ज्वालामुखी किंवा आंतरखंडीय हालचाल पहिली तर त्याचा इतिहास हा अनेक Byrs-Myrsचा (बिलियन years- मिलियन years) आहे आणि त्यात होणारे बदल हे फार हळू (काही मिलीमीटर प्रतिवर्ष वगैरे) होतात.

त्यामुळेच ह्या क्षेत्रातलं संशोधन हे आव्हानात्मक ठरतं.

एखादा शोध लागला असं ज्या वेळी आपण मानतो, म्हणजे नेमकं काय, असा प्रश्न स्वाभाविकच आहे. त्यामागच्या अनेक पद्धतींपैकी एक आपण थोडक्यात समजून घेऊ.
एखादा प्रश्न सोडवायचा असेल तर मग त्या प्रश्नाचं उत्तर काय असेल ह्याचा शोध घेताना अनेक छोटे छोटे उपप्रश्न समोर येतात. त्या प्रत्येक उपप्रश्नाच्या अनुषंगाने एखादं विधान (Hypothesis) मांडलं जातं. ते पुराव्यानिशी किंवा खूप मोठा data असेल तर त्याला सामावून घेणारं प्रारूप (Models) तयार करून जर सिद्ध करता आलं तर त्या प्रश्नाची उकल होते. असे अनेक उपप्रश्न सुटत गेले की त्यांच्या परस्पर संबंधांमधून मूळ प्रश्नाचं directed उत्तर मिळतं. थोडक्यात, अनेक बिंदू जोडून एक अर्थपूर्ण चित्र तयार होतं.

आता हा उहापोह इथे कशासाठी?
तर भूगर्भशास्त्र म्हणजेच पृथ्वीच्या उत्पत्तीपासून घडलेल्या भूगर्भातील आणि त्यासंबंधीच असलेल्या भूपृष्ठावरील घटनांचा, भविष्यातील गोष्टींचा वेध घेण्यासाठी केलेला अभ्यास! अर्थात, त्यामुळेच ह्या अभ्यासाची Timescale ही लाखो-हजारो वर्षांची आहे. त्यामुळेच वेगवेगळ्या इतर वैज्ञानिक शाखांतल्या संशोधनातून उपयोगात आणलेल्या तंत्राचा वापर करून पृथ्वीच्या उत्पत्तीपासून घडलेल्या घटना एखाद्या चित्रपटरूपात उलगडणं हे तसं फारच आव्हानात्मक, विशेषतः ठोस किंवा सुलभपणे आढळून येणाऱ्या पुराव्यांचा अभाव असताना. त्यामुळेच भूगर्भतज्ज्ञांनी वेगवेगळे उपाय शोधून काढले आणि त्यांचा आजही संशोधनासाठी वापर केला जातो. साहजिकच हे सगळं थेट बदलत्या निसर्गाशी संबंधित असल्यामुळे कित्येकदा अनेक गमतीजमती घडतात, त्याचे किस्से नंतर रंगवून रंगवून विद्यार्थ्यांना सांगितले जातात. कधी एखादा भूकंप झाला तर घाबरलेल्या नागरिकांना शांत करण्याचं कामही भूकंपतज्ज्ञांना करावं लागतं. तर काही वेळा 'नेपाळ २०१५'सारखी भयावह परिस्थिती उद्भवलेली असताना, प्रवासाची सोय नसताना, डोंगरदऱ्या ओलांडत, पुराव्यांच्या शोधात भटकावं लागतं, स्थानिकांचं सांत्वन करत त्यांच्या निरीक्षणांबद्दल त्यांना बोलतं करावं लागतं.

ही खरं तर पृथ्वीचीच गोष्ट, त्यामुळे तितकीच इंटरेस्टिंगसुद्धा. मला आवडलीये, तुम्हाला आवडतेय का ते पाहू या...
सर्वसाधारण रूपरेषा :

• पृथ्वीची निर्मिती आणि इतिहास,
• पृथ्वीवरची प्रारूपं,
• सजीव जीवन,
• अंतर्गत रचना,
• तदनुषंगाने चुंबकीय आणि गुरुत्वाकर्षण क्षेत्र,
• प्लेट टेक्टोनिक्स,
• भूकंपशास्त्र.

Earth is for us, but just not ours!

अर्थात, ह्या सगळ्यातलं माझं ज्ञान फारच अत्यल्प आहे आणि प्रत्यक्ष संशोधनाचा अनुभवही शून्य. पण कोर्सेसमध्ये शिकत असताना, पेपर्स वाचून, सेमिनार देऊन आणि त्यासंबंधी छोटे संशोधन प्रकल्प आमच्या भूकंपतज्ज्ञ प्रोफेसर्सच्या सानिध्यात राहून करताना जे काही थोडंफार समजलं ते मांडायचा प्रयत्न करणार आहे.

राष्ट्रीय विज्ञानदिनाच्या निमित्ताने लेखमाला 'पृथ्वीचे अंतरंग'

TL;DR

• Geological processes operate on multiple timescales.
• They are slow and interacting.
• Earth’s resources, fortunes and disasters are linked to these processes
• Understanding the delicate balance between the various geosystems (lithosphere, hydrosphere, biosphere and atmosphere) is important for sustainability.

रिओ ऑलिंपिक २०१६

 The greatest show on earth असं ज्या सोहळ्याचं वर्णन केलं जातं असा क्रीडासोहळा म्हणजेच उन्हाळी ऑलिंपिक!

माझ्यासारख्या क्रीडाप्रेमींसाठी ऑलिंपिकचा काळ म्हणजे पर्वणीच. दर चार वर्षांनी जुलै महिना सुरू झाला की ऑलिंपिकचे वारे वाहू लागतात. तसंच यंदाही ५ ऑगस्टपासून ब्राझीलच्या रिओ शहरात सुरू होणाऱ्या ह्या क्रीडासोहळ्याची प्रचंड उत्सुकता आहे. आजपासून केवळ ३३ दिवस उरले आहेत.

मी खऱ्या अर्थाने ऑलिंपिक फॉलो करायला लागले २००४ मध्ये. चौथीत होते तेव्हा. वर्तमानपत्र वाचायला सुरुवात करून जेमतेम दीड- दोन वर्ष झाली होती. मी पहिल्यापानावरुन थेट शेवटच्या पानावर जायचे आणि उलटं वाचत यायचे त्यामुळे माझा पेशन्स संपायच्या आता क्रीडा पान वाचून होत असे. तेव्हा ऑलिंपिकचा इतिहास, सहभागी देश, सोहळ्याचं नियोजन, क्रीडापटूंची तयारी ह्या सगळ्याबद्दल माहिती मिळत गेली. त्यातच राज्यवर्धन राठोडने जिंकलेलं रौप्य पदक ह्या सगळ्यामुळे मी भारावून गेले होते.
२००८ बीजिंग ऑलिंपिकच्यावेळी वेळेचा फरक जास्त नव्हता आणि घरातला TV पुन्हा सुरू झाला होता त्यामुळे रोज दुपारी शाळेतून परत आल्यावर DD sports पुढे ठाण मांडून बसत असे. अक्षरश: भारावलेले दिवस होते. एखादा TT/टेनिसचा सामना बघताना गृहपाठ उरकणं आणि रात्री सगळ्या वर्तमानपत्रातल्या बातम्यांची पारायणं करणं. अभिनव बिंद्राला सुवर्णपदक मिळाल्यानंतरची राष्ट्रगीताची चित्रफीत पाहताना डोळ्यात आनंदाश्रू जमा झाले होते. फेल्प्सची सुवर्णपदकं, बोल्टचा वेग, poll vaulter येलेनाचं सुवर्णपदक, लिन डॅनचं पहिलं सुवर्णपदक हे आणि असे अनेक क्षण मनात कोरले गेले आहे.

२०१२ लंडन ऑलिंपिक सुरू झालं त्याच सुमारास मी बंगलोरला शिफ्ट झाले त्यामुळे इंटरनेट मिळेपर्यंत ऑलिंपिक सोहळा संपला होता आणि ह्याची आजही खंत आहे पण म्हणूनच अपडेट्ससाठी सतत बाबांना फोन करून फोनवरून फॉलो केलेलं हे ऑलिंपिक लक्षात राहिलं. नंतर मात्र ह्या सोहळ्यातले अनेक क्षण कित्येकदा यूट्यूबवर पुन्हा पुन्हा पाहिले आहेत/आजही पाहते.

२०१६चा महासोहळा सुरू व्हायला जेमतेम दोन आठवडे बाकी आहेत. समजायला लागल्यापासूनचं माझं चौथं ऑलिंपिक. वेळेच्या फरकामुळे लाईव्ह पाहायचं तर रात्रीचा दिवस करावा लागेल. शक्य झालं तर ते करेनच. तुमच्यापैकी बऱ्याचजणांनी आधीचे कित्येक ऑलिंपिक सोहळे दूरदर्शनवरून/प्रत्यक्षात पाहिले असतील.
खेळाचे नियम माहिती नसतानाही खेळाडूंची तयारी, संघभावना, अनेक वर्षांची मेहेनत, खिलाडूवृत्ती, कट्टर वैरी देशातल्या खेळाडूंनी एकमेकांशी साधलेला संवाद पाहताना वेगळंच आंतरिक समाधान मिळतं. खेळातला थरार, क्रीडापटूंवरचा, प्रशिक्षकांवरचा ताण, अपेक्षापूर्तीचं समाधान, जिंकल्यानंतरचा आनंद, अनपेक्षित यशापयश हे सगळं आपणही दूरदर्शनच्या माध्यमातून अनुभवत असतो.

ऑलिंपिकच्या उद्देशानुसार सारं जग एकवटतं. राजकीय-सामाजिक विषमता, हेवेदावे विसरून केवळ खेळासाठी एकत्र आलेल्या क्रीडापटूंना आणि प्रेक्षकांना १५ दिवस इतर साऱ्या कामांचा विसर पडतो ह्यातच ह्या चळवळीचं यश आहे.

आधुनिक भारतीय गणित देवता

१९५८ चा तो काळ ! दुसऱ्या महायुद्धाच्या जखमा घेऊनच जपान इतर क्षेत्रांप्रमाणेच विज्ञानातही पुन्हा भरारी घेण्याचा प्रयत्न करत होता. अमेरिकेनेही त्या काळात जपानमध्ये काही पुनर्वसन उपक्रम राबवले होते. त्याचाच एक भाग म्हणून प्रा. अन्द्रे वेइल सारखे काही विख्यात अमेरिकन गणितज्ञ जपानच्या दौऱ्यावर गेले होते. ह्या दौऱ्यात काही तरुण हुशार जपानी गणिताच्या विद्यार्थ्यांना ह्या गानिताज्ञांसोबत चर्चा करायची संधी मिळाली.मुलाचं गणितातलं ज्ञान पाहून आंद्रेईनी त्यातल्या १०-१५ मुलांना सोबत अमेरिकेत येण्याचं आमंत्रण दिलं. आणि अश्या प्रकारे जपानी अमेरिकन गणितज्ञांची पहिली पिढी अमेरिकेत स्थिरावली.

प्रा. केन ओनो हे दुसऱ्या पिढीतले जपानी- अमेरिकन गणितज्ञ म्हणजेच प्रा. ताकाशी ओनो ह्या गणितज्ञांचे चिरंजीव.
तो काळही अमेरिकेतल्या जपानी मंडळींसाठी विशेषत: केनसारख्या तरुणांसाठी संघर्षाचा होता. पर्ल हार्बर अनेक अमेरिकन्स विसरलेले नव्हते. घरात जपानी शिस्तीचे कडक वातावरण आणि बाहेरच्या अमेरिकन संस्कृतीचे आकर्षण. केनने १६व्या वर्षी शिक्षण सोडून देऊन वडिलांविरोधात बंड पुकारले. त्याच सुमारास एक केनसाठी एक अनपेक्षित घटना घडली. एका सकाळी एस. जानकी अम्मल ह्या बाईंचे पत्र ताकाशी ओनोंसाठी आले. ते पत्र पाहताच प्रा. ताकाशींनी मनोभावे नमस्कार केला अन् अत्यंत भावपूर्ण होऊन केनला एक गोष्ट सांगितली. आणि ती होती प्रख्यात भारतीय गणिती श्रीनिवास रामानुजन ह्यांची !
आणि ते पत्र होते रामानुजन ह्यांच्या पत्नीचे !
१९८५ मध्ये जगभरातील ( मुख्यत्वे अमेरिका आणि UK ) गणितज्ञांनी रामानुजन ह्यांचा ब्राँझचा अर्धपुतळा तयार करण्यासाठी पुढाकार घेऊन वर्गणी गोळा केली होती त्यासाठी आभार मानणारे पत्र होते ते.

केनच्या वडिलांना, पहिल्या महायुद्धाच्या प्रतिकूल काळात रामानुजननी इंग्लंडमध्ये राहून संशोधन चालू ठेवण्यासाठी दिलेला लढा हा अमेरिकेत टिकून राहण्यासाठी प्रेरणादायी आणि मार्गदर्शक ठरला होता.

आणि त्याक्षणापासून केनला रामानुजन उलगडत गेले, समजत गेले आणि आज केन त्यांना देव मानतो !

इतकंच नव्हे तर स्वत:च्या गणितातल्या संशोधनाव्यतिरिक्त केननी मद्रास विद्यापीठात जाऊन स्वत: रामानुजनच्या वह्या अभ्यासल्या. त्यांच्या केम्ब्रिजमधल्या कामाची हस्तलिखिते, कागदपत्रे अभ्यासली आणि नुकतंच त्याच्या विद्यार्थिनीने आजपर्यंत दुर्लक्षिला गेलेला एक रामानुजन ह्यांचा सिद्धांत त्या कागदपत्रांमधून शोधून काढला !

---------------------------------------------------------------------------------
श्रीनिवास रामानुजन ऐयंगार, आधुनिक युगातले प्रख्यात भारतीय गणितज्ञ ! ( the most celebrated indian mathematician of २०th century )
आज २२ डिसेंबर ही त्यांची जयंती. हा दिवस २०१२ पासून भारतात ' राष्ट्रीय गणित दिवस' म्हणून साजरा केला जातो.

---------------------------------------------------------------------------------
रामानुजन ह्यांच्या गणितकार्याविषयी मी विशेष लिहिणार नाही कारण विकिपीडियावर बर्यापैकी सोप्या भाषेत लिहिलेलं आहेच आणि चर्चेच्या अनुषंगाने येइलच.

रामानुजन ह्यांनी केलेल्या संशोधनाला पुढे नेउन अनेक नवीन वाटा गणितात निर्माण झाल्या. अनेक शास्त्रज्ञांना अत्यंत प्रतिष्ठेची ' फिल्ड्स' पदकं मिळाली. आजही रामानुजन ह्यांचं कार्य एक मैलाचा दगड मानलं जातं.
---------------------------------------------------------------------------------

Robert Kanigel ह्यांनी The Man Who Knew Infinity हे श्रीनिवास रामानुजन ह्यांच्या आयुष्यावर आधारित पुस्तक लिहिलं. आता ह्याच पुस्तकावर आधारित Matthew Brown दिग्दर्शित चित्रपट येतो आहे. ह्या चित्रपटातला गणिताचा भाग प्रा. केन ओनो आणि प्रा. मंजुळ भार्गव ह्यांनी लिहिला आहे त्याशिवाय इतरही बरीच मदत केली आहे. त्यामुळेच हे दोन सध्याचे आघाडीचे गणितज्ञ ह्या हॉलीवूडपटाचे को- प्रोडुसर झाले आहेत !
चित्रपट : The Man Who Knew Infinity
------------------------------------------------------------------------------
नुकतंच प्रा. केनचं रामानुजन ह्यांच्या आयुष्यावर, गणितसंशोधनावर ICTS मध्ये व्याख्यान झालं त्यात ह्या चित्रपटाचा ट्रेलर पाहायला मिळाला आणि म्हणूनच त्याचा सारांश, गणिताचा भाग वगळून इथे द्यायचा प्रयत्न केला आहे.

संदर्भ : https://www.icts.res.in/lecture/1/details/1658/

विशेष आभार : प्रा. सुजाता रामदोराई

ऐलमा पैलमा - . . . - Happy Birthday to you

नवरात्र आणि ऑक्टोबर महिना म्हटल्यावर मला सगळ्यात आधी आठवणारी गोष्ट म्हणजे भोंडला ! 

बरीच म्हणजे साधारण मी लहान असताना ५ - ६ वर्ष सलग आम्ही घरी भोंडला केला मग मी मोठी झाले शाळेच्या परीक्षादेखील ह्याच सुमारास यायच्या आणि मग ही एक सुंदर प्रथा आमच्या घरापुरती बंद पडली.
माझा वाढदिवस बऱ्याचदा नवरात्रीत येत असे आणि लहानपणी पाश्चात्य पध्धतीने वाढदिवस साजरे केलेले मला आवडत नसत मग भोंडल्याच्या निमित्ताने वाढदिवस साजरा व्हायचा आणि वेगळीच मज्जा यायची.
आदल्या आठवड्यात hall मध्ये सामानाची rearrangement करून भोंडल्याचा फेर धरता येईल इतकी जागा आम्ही करून ठेवायचो.

सोसायटीमधल्या सगळ्या तायांना संध्याकाळी यायचं आमंत्रण आईने दिलेलं असे. ( माझ्या वयाचं किंवा लहान तेव्हा कोणीच नव्हतं! ) सकाळीच आजी घरी यायची आणि काहीतरी माझ्या आवडीचा पदार्थ खिरापत म्हणून करून ठेवायची.

माझ्याकडे एक खेळण्यातला लाकडी हत्तीचा पुठ्ठा होता. मग त्या हत्तीला एका पाटावर ठेवून त्याभोवती एखादी ताई खडूने छोटीशी रांगोळी काढत असे. सगळे त्यांच्या आयांसकट जमले की आमचा भोंडला सुरु व्हायचा. सुरुवात अर्थातच ' ऐलमा पैलमा गणेश देवा… ' म्हणून होत असे आणि मग एक - एक गाणी म्हटली जात. आजीला बरीच गाणी पाठ होती त्यामुळे ती म्हणताना -  त्यातले विनोद , उपहास आणि मुलींच्या सासरच्या मंडळींवरच्या गंभीर टिप्पण्या समजून घेताना त्या वयात मज्जा यायची -काळ किती बदललाय हे जाणवायचे.

सगळे दमले की मग सगळ्यात महत्त्वाचा खिरापत ओळखण्याचा खेळ सुरु व्हायचा. मग अगदी चव - वास - रंग - रूप सगळे प्रश्न स्वयंपाकघरात विचारले जायचे. आई - आजी आम्हाला ओळखता येणार नाही अश्या पद्धतीची उत्तरं देत खिंड लढवायच्या. कधीतरी जी व्यक्ती ती खिरापतआणायची ती भलतेच प्रश्न विचारून / उत्तरे देऊन दिशा बदलायचा प्रयत्न करत असे. आणि सगळ्या खिरापती ओळखल्याशिवाय वाढदिवसाचा केक कोणालाच मिळत नसे त्यामुळे सगळी मजा खिरापत ओळखण्यात ! डोकं चालवायला कसली मज्जा यायची तेव्हा

पुढे एक वर्ष काहीतरी झालं म्हणून जमलं नाही आणि मग पुन्हा कधी तसं काही झालं नाही. आता बरीचशी गाणीसुद्धा विसरले आहे कधीतरी लिहून काढायला हवीत आणि online साठवायला हवीत.

वाढदिवस असेच येत गेले पुढेही येतील. उगाचच यंदाही नवरात्र सुरु असल्यामुळे ह्या जुन्या आठवणींची नोंद करून ठेवावीशी वाटली :)

अगदी लहान असताना आजी औक्षण वगरे करत असे नंतर वाढदिवस हे केवळ पेस्ट्रीज खाण्यापुरते उरले. शाळेत आम्ही coffee bite वाटायचो .  इथे IISc मध्ये आले तेव्हा आम्ही आमच्यातला पहिला वाढदिवस अगदी केक आणून  साजरा केला त्यामुळे माझे मित्र - मैत्रिणीसुद्धा माझ्या वाढदिवसाला तेच करत.तीच पद्धत पडली जणू ! पहिल्या वर्षी ठीक होतं पण नंतर लक्षात आलं formality म्हणून मित्र - मैत्रिणी येतात. ( असं आम्ही इतरांच्या वाढदिवसाला observe केलं म्हणून लक्षात आलं ! )
बऱ्याचदा माझे  खास असे दोस्त नसल्यामुळे माझा वाढदिवस गेली दोन वर्ष विसरताहेत :) . साजरा करू नका असं थेट सांगताही येत नाही अन् खोटं सतत हसता येत नाही ( म्हणून इथे नोंद करून ठेवत्ये ! )
इथून पुढे कदाचितपद्धत बदलेल किंवा साजरेपण संपेल पाहूया :)

' जे जे होईल ते ते पाहावे चित्ती असू द्यावे समाधान ।' हेच खरं !

- 
१८ ऑक्टोबर २०१५
( सुज्ञास सांगणे न लागे ;p )

मैत्रीचे बंध

She was the one who I could always count on !

Himani,not just a friend !

Crazy Pravega work, Endless planning, OCD's, Perfection and implementation, Implementation coordination, Gossip walks, Lunch and dinner fun, Sunday Morning Breakfast, Night walks, Crazy schedules...
Midnight calls, panic messages, Crying spells, Random Hangout pings...
And a cherry on the the top was : 'Happy Family'

असे कितीतरी क्षण एकत्र जगलो, अनुभवले . तिच्याकडून खूप काही शिकायला मिळालं. जेव्हा जेव्हा मला मदतीची गरज होती तेव्हा तेव्हा ती धावून येई मग अगदी अपरात्री एखादा मेल लिहून देणं  किंवा मधमाशी चावल्यावर हेल्थ सेंटर मध्ये मला घेऊन जाणं , pravegaच्या वेळी चिडले तर माझी समजूत घालणं असेल. प्रत्येक वेळी 'ती' माझ्यासोबत असे. कामाच्या वेळी आमची wavelength कायमच जुळत असे. She was my best colleague !
एखादी नवीन गोष्ट करत असेन तर ती देखील तितक्याच उत्साहाने प्रोत्साहन देत असे.
ती जितक्या सहजतेने एखादे काम माझ्याकडून करून घेई तितक्याच सहजतेने मी करत असलेल्या कामात आज्ञाधारकपणे मदत करीत असे.
शिकवण्याची तिची शैली खासच ! अगदी काहीच माहित नसलेल्यालाही ती खूप छान समजावून सांगते !
आमच्या priorities, आवडी-निवडी बर्यापैकी जुळतात त्यामुळेच आम्ही कायम एकत्र enjoy करू शकलो.
तिच्यापासून मी काहीच कधीच लपवू शकले नाही. खरंतर तसा प्रयत्नही कधी केला नाही !
अगदी तिला मी भेट दिली ती तयार करताना सुद्धा मला तिच्यापासून लपवून ठेवणं खूप अवघड गेलं.
अशी ही मैत्री अगदी निरपेक्ष आणि पारदर्शक ! अगदी हेवा वाटावा अशी :)
आता अखेर जवळ येत आहे ह्याची जाणीव दोघींनाही आहे.
मैत्री कदाचित तुटणार नाही खरंतर आम्ही ती टिकवण्याचा आटोकाट प्रयत्न करूच पण आता ते रोज सकाळी एकमेकींना ब्रेकफास्टसाठी उठवणं नसेल किंवा रात्री जेवताना दिवसभराच्या गप्पा !
जगातला कुठलाच विषय व्यर्ज्य नसलेली सकस चर्चा नसेल !
केवळ hangouts च्या profile picture द्वारे आम्ही एकमेकींना भेटू.
पुन्हा आमची भेट होईल की नाही सांगता येणार नाही पण ह्या तीन वर्षांच्या आठवणी मनाच्या कोपऱ्यात जपून ठेवीन हे नक्की !
तिच्याबद्दल लिहू तितकं थोडं आहे !
एक अत्युत्कृष्ट विद्यार्थिनी , अप्रतिम नृत्यांगना आणि लेखिका !
माझी खूपच लाडकी senior !
I am going to miss her a lot !
She has helped me change my perspective towards life !
She has supported me always in all difficult times !
She has lived up to all the definitions of "Friend'
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
आजचा दिवस असाच एक नोंद करून ठेवण्यासारखा !
सकाळीच तिला मी तिच्यासाठी तयार केलेल्या भेटी दिल्या.
खूपच आवडल्या असं म्हणाली लगेच.
एका डोळ्यात अश्रू अन् दुसऱ्यात हसू !
घट्ट मिठी मारून रडली ती खूप
संध्याकाळी treat दिली तिने.
खूप गप्पा मारल्या आणि पोटभर जेवलो.
अनेक आठवणींची साठवण आम्हाला आयुष्यभर साथ देईल.
आजवर असं इतकं कोणाबद्दल कधीच वाटलं नव्हतं
आत्ताही लिहिताना डोळ्यात काहीतरी दाटून येतंय
ती एका उत्कृष्ट ठिकाणी पुढील शिक्षणासाठी जात आहे ह्याचा आनंद
पुन्हा भेटू किंवा नाही ह्याचं दु:ख
laptop screen धुसर होतोय अन् तिच्यासाठी एव्हडंच म्हणावस वाटतंय …
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Himani,

All the best for your future. You are an amazing person.
Thanks for being there.
Stay in touch.

Lots of love,

- Little (Troublesome) Monkey

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- संपदा
  १५ जून २०१६ 


( तळटीप : फोटोमध्ये कात्र्या ह्या mission accomplished ready to cut down किंवा pravega चा V अश्या अर्थाने आहेत ! )

पुस्तके : एक भेट

माझ्या शाळेत दरवर्षी बक्षिसे म्हणून पुस्तकांसाठी ठराविक रकमेची कुपने दिली जात. मग आई त्यात आणखीन भर घालून एखादे चांगले पुस्तक विकत घेई. पुढे पुढे शाळेने पुस्तकेच बक्षीस म्हणून देणं सुरु केलं. लहान असल्यापासूनच घरात खेळणी आणि कपड्यांच्या एकत्र संख्येपेक्षा जास्त पुस्तके घरात असलेली मी पाहिली आहेत. त्यामुळेच एखाद्याला भेट द्यायची तर ती पुस्तकांचीच असंच माझं कायम मत होतं नुकताच ह्या गृहितकाला मोठा धक्का बसला.

माझी एक सीनिअर पुढील शिक्षणासाठी दुसऱ्या संस्थेत जाणार असल्याने तिला काहीतरी पुस्तक भेट द्यावे असे मनात होते. नुकताच मी एका पुस्तकाचा मराठी अनुवाद वाचला. मला प्रचंड आवडलेलं हे पुस्तक एका महिला शास्त्रज्ञाबद्दल असल्याने त्याचा इंग्रजी अनुवाद (मूळ फ्रेंच आहे ) तिला भेट म्हणून द्यावा असं माझ्या मनात होतं.

आम्ही सगळेच soft copy वर जगणारी मंडळी त्यामुळे ह्या पुस्तकाची soft copy असेल असं वाटतंच होतं आणि मला ते नको होतं. मला बऱ्याचश्या अनधिकृत वेबसाईट्सवर काही ते सापडलं नाही म्हणून मी आनंदाने ते amazon वरून kindle copy स्वरूपात भेट कसे द्यायचे ह्यावर साधारण एक तासभर शोध घेतला , तिची kindle copy चालेल ना वगैरे विचारून परवानगी घेतली आणि किंमत शुक्ती करण्याआधी पुन्हा एकदा soft copy चे अस्तित्व चेक करायला गेले आणि …….
.
.
.
.

जे मला ३ तास खर्च करून सापडले नव्हते ते अर्ध्या तासात मिळाले.

माझी शंका खरी ठरली म्हणून आनंद मानायचा की हल्ली soft कॉपीज मुळे पुस्तके भेट म्हणून देता येत नाहीत ह्याचे दु:ख व्यक्त करायचे ??

( खरंतर soft कॉपीज वापरून प्रताधिकार कायद्याचा भंग होणं आणि लेखकाला रॉयल्टी न मिळणं असे अनेक गंभीर मुद्दे असले तरी त्याबाबत पुन्हा कधीतरी . सध्यातरी पुस्तक भेट देत येणार नाही याचं दु:खच जास्त ! )

काहीच्या काही . . उगाचच (३)

संपदा
sam (हे उच्चारायच्या प्रत्येकाच्या वेगवेगळ्या तऱ्हा आहेत )
samee
sampu
saampoo

samponautus

संप्या
छोटा टारझन
अध्यक्ष बाई
Little monkey
Spy
NSA
Maxx Genius (patented by Krishnan and can be used only by Himani & Krishnan*  ) 

Kid from Happy Family 

Kolha (आईगं ! चुकून एका पत्रावर आडनाव अर्धवट छापलं गेलं होतं तर kolha म्हणे ! )

चंद्रशेखर ('आडनाव नाव वडिलांचे नाव' ह्या पद्धतीमुळे काहीही  भन्नाट combinations करतात ! ) 

अजून काय काय नावे असणारेत ह्यापुढे माझी …

Note : *हे माझे IISc मधली सिनिअर आहेत